Wzmocnienie procesów partycypacyjnych w planowaniu przestrzennym

OPIS WYZWANIA Głównym problemem, który został zdefiniowany na poziomie lokalnym planowania przestrzennego w Polsce, było niewystarczające zaangażowanie mieszkańców i ekspertów w proces planowania przestrzennego na poziomie lokalnym, co skutkowało niską świadomością skutków podejmowanych decyzji. Dotyczyło to poziomu lokalnego (gminy całego kraju). Zgodnie
z obowiązującymi przepisami dotyczącymi systemu planowania przestrzennego w Polsce, możliwość zaangażowania społeczeństwa w proces planistyczny istnieje na etapie poprzedzającym prace (złożenie wniosku), a następnie – na etapie zgłaszania uwag i udziału w dyskusji, gdy projekt planu jest już gotowy. Ten sposób zaangażowania jest nieskuteczny, ponieważ społeczeństwo często nie ma wystarczającej wiedzy, aby świadomie uczestniczyć w procesie. Udział instytucji jest na etapie składania wniosków,
a następnie opiniowania gotowego projektu. Nie pozwala to na dyskusję, czy wyjaśnienia między instytucjami a projektantem, a często przyjmowane rozwiązania nie opierają się na dogłębnej analizie sytuacji i możliwych rozwiązań. W efekcie mogą być podjęte decyzje o realizacji inwestycji, które niekorzystnie wpłyną na gospodarkę wodną na obszarach wiejskich
– m.in. zbyt częste przeznaczanie gruntów rolnych na cele budowlane, budowa na terenach zagrożonych powodzią, likwidacja urządzeń melioracyjnych na terenach nieruchomości. Problem dotyczy gmin, odpowiedzialnych za planowanie na poziomie lokalnym, pośrednio planistów na zlecenie gmin i samych mieszkańców, w tym przedstawicieli radnych gmin, których decyzje
są podejmowane w dokumentach planistycznych.

OPIS ROZWIĄZANIA Bezpośrednim powodem wprowadzenia rozwiązania była potrzeba poprawy interakcji pomiędzy aktorami procesu: gminą (organizatorem procesu), a mieszkańcami, planistą, instytucjami. Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju uruchomiło program Wzmocnienie procesów inwestycyjno-budowlanych i planowania przestrzennego (w ramach Programu Operacyjnego „Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020” współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego).
W ramach tego procesu, za pośrednictwem organizacji pozarządowych, gminy otrzymały wsparcie na prowadzenie pogłębionych działań konsultacyjnych w bieżących procesach planistycznych. Do projektu mogły przyłączyć się gminy z całego kraju, co pokazało, że potrzebują one wsparcia. W ramach wsparcia otrzymali: szkolenie z zakresu partycypacji dla osób odpowiedzialnych za ten proces w gminie, możliwość uczestniczenia w spotkaniach networkingowych (z innymi gminami o podobnych problemach), dotację na zorganizowanie działań partycypacyjnych (organizacja spotkania, przygotowanie materiałów edukacyjnych, zaangażowanie ekspertów itp.). Dodatkowo otrzymali wsparcie konsultanta (na czas trwania procesu – od kilku miesięcy do około roku). Konsultant pomógł gminom opracować IPK (indywidualny plan konsultacji) oraz zorganizować proces.

MOŻLIWOŚĆ DOPASOWANIA ROZWIĄZANIA Przeprowadzenie procesu w gminach polskich
(w tym w gminach wiejskich podejmujących wyzwania w zakresie zagospodarowania przestrzennego
na terenach rolniczych) pozwoliło na zwiększenie świadomości społeczności lokalnej w zakresie wpływu decyzji planistycznych na stan środowiska – w tym na zasoby wodne. Pozwoliło to również
na zaangażowanie ekspertów w proces planowania na poziomie lokalnym – w tym w zakresie funkcjonowania ekosystemów, co z kolei pozwoliło usprawnić pracę wszystkich zaangażowanych
 w ten proces podmiotów, a w przypadku właścicieli nieruchomości – pomogło zrozumieć konieczność zmniejszenia presji inwestycyjnej. Ostatecznie, rozwiązanie to może pomóc w dokonaniu zmiany legislacyjnej, w zakresie polityki krajowej dotyczącej planowania na poziomie lokalnym i zwiększeniu katalogu obowiązkowych działań z zakresu partycypacji społecznej w planowaniu przestrzennym (a także w innych procesach, za które odpowiada gmina).